De magie van geloof volgens Kees van Ekris

Een jaar onder de mensen

Als Theoloog des Vaderlands koos Kees ervoor om niet als alwetende opiniemaker op te treden, maar als luisteraar en waarnemer. “Ik wilde niet overal een theologische mening over moeten hebben. Ik houd niet van theologen die doen alsof ze alles weten.” In plaats daarvan stelde hij zijn eigen plan op: tien plekken in Nederland bezoeken die iets vertellen over de tijd waarin we leven: van een voetbalstadion tot de Tweede Kamer.

Daarbij wilde hij van mens tot mens leven. “Ik gaf me over aan de mensen die ik ontmoette. Ik wilde leren kijken zoals zij kijken. Niet met mijn mening voorop, maar met open ogen. Ik zag soms iets wat ik heilig zou noemen, of scheppend. Dan zei ik dat, en dan keek iemand me aan en zei: ‘Zo zou ik het nooit zeggen, maar ik begrijp precies wat je bedoelt.’ Dat vond ik prachtig: dat bijbelse en theologische taal weerklank kan vinden in levens van mensen die zichzelf niet per se religieus noemen.”

De magie van het geloof

Het geloof als iets ‘magisch’ omschrijven klinkt misschien wat vaag, maar voor Kees van Ekris is het een verrassend passende term. “In mijn omgeving zeggen mensen weleens: ‘het is magic’, als iets echt gaaf, mysterieus en tegelijk goed is. En ik hou van die taal. Toen dacht ik: zou ik het geloof ook zo kunnen beschrijven? Als een mysterieuze kracht in ons leven die sterk is, moeilijk te grijpen, maar die je goeddoet.”

Volgens Kees is geloof geen verzameling regels of dogma’s. “Het is niet alleen rationeel, en ook niet alleen handelen. Er zit een x-factor in ons leven, een magisch element, dat we moeilijk kunnen benoemen, maar dat ons leven diep raakt.” Die x-factor probeerde hij in zijn boek zichtbaar te maken. “Ik weet niet of het altijd geloof is, wat ik zie. Maar op al die plekken en in al die levens kwam ik iets tegen dat ik heb geprobeerd te benoemen.”

Van logos tot mythos

Een belangrijk thema in zijn boek is de kracht van moderne mythes. En nee, dat zijn geen oude sprookjes met draken, maar verhalen die diep verweven zijn met het dagelijks leven. “Wij leven op drie niveaus,” legt Kees uit. “Logos is ons denken, ethos is ons handelen. Maar daaronder zit nog iets: mythos – de verbeelding, het vermogen om verhalen te maken. Dat is een kracht die vaak onderschat wordt.”

En juist die laag blijkt veel invloed te hebben. “Dingen als technologie, sport, erotiek, amusement en ideologie – dat zijn onze moderne mythes. Ze vormen hoe we leven en wat we belangrijk vinden, vaak zonder dat we dat zelf in de gaten hebben.”

Zelfs mensen die zeggen niet te geloven, leven volgens Kees vaak toch met een soort ‘geloof’. “Als je vraagt: ‘Geloof jij?’, zeggen ze vaak nee. Maar geef mij een dag met zo iemand, en ik kan aanwijzen waar in hun leven iets religieus of mythisch meespeelt. Iets dat niet puur rationeel is.”

Moderne mythes

Volgens Kees kunnen die moderne mythes ons mens maken, of juist minder mens. “Bezieling is wanneer iets jou meer persoon maakt. Betovering is wanneer je opgaat in een groter verhaal, dat jouw eigen ik laat verdwijnen.”

Hij noemt sport als voorbeeld. “Je kunt sport beleven als een spel: plezier, vriendschap, lichamelijkheid: dat maakt je meer mens. Maar sport kan ook een macht worden die jou opeist, dwingt tot presteren of leidt tot agressie. Dan word je minder mens, dan word je beheerst.”

Hoe breek je de betovering?

De kernvraag die hem bezighoudt, is volgens Kees ook de moeilijkste: hoe voorkom je dat je in de greep komt van die machten? “Hoe breek je een betovering? Dat heb ik in mijn boek niet echt opgelost, want ik vind het een heel moeilijke vraag. Maar volgens mij heeft het alles te maken met dichtbij Christus leven. Zijn nabijheid maakt je mens. Waken over de geboden helpt je om bezield te blijven in plaats van beheerst te worden.”

Wil je meer horen over thema’s als migratie, kunstmatige intelligentie en muziek? Kees van Ekris bespreekt het allemaal in de rest van de uitzending! Luister het hele gesprek hieronder terug.