Reinier Sonneveld over religieuze manipulatie

In elke religie zijn mogelijkheden tot manipulatie, vertelt spreker, schrijver en theoloog Reinier Sonneveld in Bij Jorieke. “Eigenlijk overal waar iets verkocht wordt. Overal waar beloftes worden gedaan en verlangens van mensen kunnen worden ingewilligd, kunnen ook te grote beloftes worden gedaan en kan je een soort exclusieve binding krijgen met een gemeenschap. In brede zin kan het ook de garagehouder zijn die je een exclusieve deal biedt. Maar ook de religieuze leider kan zeggen dat je een groot probleem hebt waarvoor hij de oplossing heeft.”

Bij religieuze manipulatie gaat het over alle vormen waarbij er in een relatie of groep te veel wordt belooft, vertelt spreker, schrijver en theoloog Reinier Sonneveld. Momenteel schrijft hij er een boek over. “Daarbij wordt over grenzen heengegaan van mensen. En dat wordt gepikt, omdat mensen denken: dan krijg ik dat vele. Religie is als het ware de beheerder van onze grote woorden. Je kan er grote beloftes mee doen: je kan letterlijk het paradijs beloven.”

Expertval

In zijn boek beschrijft hij de expertval. “Het gaat ervanuit dat we allemaal ergens expert in zijn. Daar kan je ook misbruik van maken. Wat je kan, kun je ook ten kwade inzetten. Door te doen alsof je een wondermiddel hebt, die alleen bij jou te halen valt. Alleen bij jou moet je zijn voor de definitieve oplossing. Dat is wat er impliciet, en soms ook heel expliciet, wordt gecommuniceerd. Bijvoorbeeld: hier moet je zijn om echt gelukkig te worden.”

Dat zie je veel religieuze leiders doen, vertelt Reinier. “Jij hebt een groot probleem, ik heb hier een evangelie: een definitieve oplossing voor jou. Maar dan moet je wel komen en je best doen. Het zal niet zomaar gaan. In het begin is de drempel laag, maar op een gegeven moment merk je dat je er nooit helemaal komt.”

Zwart-wit denken

Zwart-wit denken is typisch bij religieuze manipulatie. “Dan gaat het over zwart-wit denken, wij-zij, toen-nu: bijna allemaal hetzelfde. Er zit iets aanlokkelijks in: hier heb ik het gevonden. Er zit iets heel enthousiasmerend in. Alleen is er ergens een omslagpunt waarom dat manipuleren wordt. En dat is moeilijk aan te wijzen: wanneer wordt het manipuleren? Op het moment dat de werkelijkheid wordt ontkend, dan weet je het. Als bepaalde dingen of gevoelens er echt niet mogen zijn of herframed worden.”

Crisis

Zelf groeide hij op de Gereformeerde Kerken-vrijgemaakt. Daar kwam vroeger religieuze manipulatie in hele lichte vorm terug door afscherming van het sociale leven, vertelt hij. “Tot mijn twintigste had ik geen vrienden buiten de kerk. Ik kreeg een soort zorg of wantrouwen richting andere mensen. Dat versterkt enorm zo’n gemeenschap. Dit is een light versie van wat sektes in extreme mate doen.”

Het leverde hem persoonlijk wel een crisis op om hier los van te komen. “Hoe meer je met een zwart-wit verhaal bent opgegroeid, hoe meer het een crisis veroorzaakt op het moment dat je andere kleurtjes binnen krijgt. Want de werkelijkheid is nou eenmaal eindeloos complex en God is eindeloos groot. Dus natuurlijk is een zwart-wit verhaal per definitie altijd een leugen. Het wordt een crisis op het moment dat je diversiteit ontmoet. Met de mogelijkheid dat je daarmee meer waarheid ontmoet, omdat de waarheid nu eenmaal divers is.”

Beluister het gesprek:

Groot Nieuws Radio · Reinier Sonneveld: "Elk religieus systeem is kwetsbaar voor religieuze manipulatie"