Pieter Both maakt de dood bespreekbaar: “De hemel is een tussenstation, geen eindbestemming”

Een taboe in de kerk en cultuur

Pieter merkt dat er in onze samenleving weinig ruimte is om over de dood te praten. “Eigenlijk precies om wat jij net zei: er wordt heel weinig over gepraat en geschreven. Er zijn veel boekjes over rouw, maar weinig over de dood zelf.” Als dominee staat hij geregeld bij een sterfbed of leidt hij begrafenissen, maar in gewone kerkdiensten komt het thema nauwelijks aan bod.

Dat heeft volgens hem ook te maken met hoe onze cultuur naar de dood kijkt. “De dood is mysterieus, we weten er weinig van. En ik denk dat er een taboe op rust. In onze cultuur geloven steeds minder mensen in een leven na dit leven. Dan wordt de dood een harde grens. Dan ontstaat er een cultuur waarin het vooral leuk moet zijn. En hoe sterker dat idee leeft, hoe groter het taboe op de dood wordt. De kerk gaat daar vaak in mee.”

Bang voor de dood

In zijn boek beschrijft Pieter eerlijk dat hij zelf soms ook een beetje bang is voor de dood. Waar zit die angst dan in? “In de eerste plaats vind ik het leven gewoon heel leuk. Ik geniet ervan en moet er niet aan denken om dood te gaan. Daarnaast weten we eigenlijk heel weinig over wat er daarna komt. Ook als christen weten we meer over de nieuwe hemel en de nieuwe aarde dan over wat er direct na het sterven gebeurt.”

De Bijbel noemt de dood niet voor niets een vijand, zegt hij. “Paulus noemt de dood nog steeds een vijand, de laatste vijand die overwonnen moet worden. Dus ja, ik vrees de dood nog wel, omdat het een vijand is die nog steeds huishoudt en tekeergaat.”

De hemel als tussenstation

In zijn boek gaat Pieter ook in op wat er na het sterven gebeurt. Hij maakt daarbij onderscheid dat vaak vergeten wordt. “God heeft ons het leven beloofd door de opstanding van Christus. Dat gebeurt in de nieuwe hemel en de nieuwe aarde. Maar als je nu sterft, ben je daar nog niet. De hemel is niet onze eindbestemming, maar een soort tussenstation.”

Over die tussentijd, wordt in de kerk weinig gepraat. Pieter doet dat wel: “Tot die tijd, zeg ik wel eens, ben je in de hemel ‘zielig’. Dat is natuurlijk een woordgrapje, maar ik bedoel ermee: je bent daar alleen met je ziel. Je ziel moet nog verenigd worden met je lichaam. Je krijgt dan een vernieuwd lichaam, heel anders dan het lichaam dat je nu hebt.”

Waarom de dood geen vriend is

Sommigen spreken over de dood als een vriend, maar Pieter is het daar duidelijk niet mee eens. “Omdat de dood haaks staat op het leven. God is het leven, en alles wat niet bij God hoort, hoort bij de dood.” Hij begrijpt wel dat mensen die oud of ziek zijn soms een verlangen naar de dood voelen, maar volgens hem is dat dit iets anders is dan de dood omarmen. “Geen enkel leven is echt voltooid, want wij zijn gemaakt voor het leven.”

Hij waarschuwt voor een te positieve kijk op de dood. “Als je de dood gaat omarmen, dan verlies je het besef van het mysterieuze en vijandige karakter ervan. Ik zie de dood echt als vijand. En ik geloof dat een van de belangrijkste dingen die Jezus kwam doen aan het kruis van Golgotha, was: de dood overwinnen. Niet alleen de geestelijke dood, maar ook de lichamelijke, de fysieke dood.”

Overwinning op de dood

Wat Pieter bijzonder vindt, is dat in veel tradities de nadruk ligt op Goede Vrijdag, terwijl voor hem Pasen het hoogtepunt is. “In de klassieke protestantse en evangelische theologie ligt de nadruk vaak op het sterven van Jezus als verzoening voor onze zonden. Maar de dood is méér dan dat. In de Bijbel is Pasen het hoogtepunt: de overwinning op de dood.”

Daarin ziet hij de grootste troost. “Hij gaat zover dat Hij niet alleen ons leven deelt, maar ook onze dood. Dat betekent dat God zelfs in onze dood aanwezig is. Door Jezus’ sterven is onze dood bereikbaar geworden voor God. Dat is een ongelooflijk troostrijke gedachte, maar het laat ook zien: de dood is echt een vijand.”